De natuur als school

‘Hoogbegaafde kinderen hebben een groot probleemoplossend vermogen en hun hersenen zijn een complex netwerk. Ze willen uitgedaagd worden. De natuur is daarvoor een perfecte omgeving, want die is altijd nieuw, anders en onvoorspelbaar. Er is geen goed of fout. In de natuur mag je zijn wie je bent. De prikkels van een natuurlijke omgeving bieden tegelijkertijd ontspanning en verrijking voor de hersenen en daar word je gelukkiger van. Groen tast dus onze hersenen aan, maar wel op een positieve manier.’

Dit staat op de website van Katja van Dalen, verbinder van natuur en onderwijs aan hoogbegaafden. Niet zo gek voor iemand die landschapsarchitect en leerkracht is en de ECHA-opleiding aan de Radboud Universiteit deed. In haar werk gebruikt ze de natuur als centrale leer- en ontmoetingsplek. Ze is wat je noemt een natural: als ze met kinderen de natuur ingaat, heeft ze altijd leerdoelen in haar hoofd. De manier waarop die aan bod komen hangt sterk af van wat de groep tegenkomt en hoe daarop gereageerd wordt. Katja: ‘Als ze ineens op de hurken zitten bij het water, kan ik vanuit hun verwondering verder. Op die manier met kinderen de natuur intrekken en samen leren vereist verbondenheid, loslaten, flexibiliteit en vertrouwen in jezelf, de ander en de omgeving: je blijft je als leerkracht ontwikkelen.’

Alle zintuigen open

‘Natuurbeleving is het ervaren van de natuur met al je zintuigen’, vertelt Katja. ‘Je maakt gebruik van je hoofd, hart, handen en onderbuik. Het is een combinatie van cognitie en sensitiviteit. Deze manier van leren is vakoverstijgend: je verbindt taal, rekenen, aardrijkskunde, biologie, creatieve vakken en burgerschap. In de natuur kunnen kinderen zichzelf ontwikkelen in de echte wereld.’

Natuurbeleving linkt aan behoeften en eigenschappen van kinderen met kenmerken van hoogbegaafdheid. Zij zijn vaak sterk in het leggen van verbanden. Katja: ‘Denk aan biodiversiteit: in de natuur is alles met elkaar verbonden, niets is er voor niets.’ Bovendien willen deze kinderen graag betekenisvol zijn. ‘Als je wekelijks met je klas onderdeel bent van de natuur, ga je vanzelf zorg dragen voor je omgeving en daarmee ook voor jezelf en de ander.’

Gewoon doen

Katja weet dat sommige leerkrachten het best moeilijk vinden om in en via de natuur les te geven. ‘Ze denken soms dat ze niet genoeg kennis van planten en dieren hebben, maar je hoeft helemaal niet alles te weten. Het is juist prima om je samen te verwonderen en nieuwsgierig te zijn.’ Ook kan het praktisch ingewikkeld lijken om met een groep de natuur in te trekken. Gelukkig zijn er vaak ouders die mee willen. ‘Ouderbetrokkenheid zorgt er bovendien voor dat natuurbeleving ook thuis verankerd wordt. Als een kind thuiskomt met een bos brandnetels om soep van te maken, helpt het als ouders weten wat ze daarmee kunnen doen.’

Het ei van Columbus

Katja geeft inspiratiedagen en trainingen aan schoolleiders die natuurbeleving in hun meerjarenplan willen borgen. Samen bepalen ze de koers, die vervolgens wordt omgezet in beleid. Dat gebeurt uiteraard buiten. Om het beleid handen en voeten te geven traint en inspireert Katja de leerkrachten. Ze is medeorganisator van de NWT-conferentie Het ei van Columbus voor leerkrachten en pabodocenten (maart 2024). [6] De boodschap die ze ook daar uitdraagt is: ‘Ga eerst zelf natuurbeleving ervaren en de verbinding met de natuur voelen en kijk dan of je jouw klas mee kunt nemen. Het kan niet mislukken!’

Inspiratie

Katja deelt graag een lesidee met de lezers van Talent (zie kader). Op haar eigen website www.natuurlijkbegaafd.nl vind je nog veel meer inspiratie. Een selectie van goede sites en boeken die Katja speciaal voor de lezers van Talent maakte, staat op de website.

Raampje met mogelijkheden
(Katja van Dalen en Tine Nieboer)

Nodig:

• touw
• meerdere meetlinten en rolmaten
• karton, pennen en potloden

Verzamel takken en maak met touw een raampje. Knoop de takken in de hoeken met touw vast. Ga op zoek naar een mooie plek of bijzonder detail en vang die in je ‘raampje’, zodat het een camera wordt.

Taalopdracht – Schrijf een gedicht over hetgeen je door het raampje ervaart.
Rekenopdracht – Bereken de omtrek van jouw raam of maak samen een kubus en bereken de inhoud.
Psycho-educatie – Ben je emotioneel binnen of buiten je raampje, is je raampje groot of klein (Window of Tolerance)? [7]
Leerstrategieën – Als je in een opdracht bent gedoken en je weet het even niet meer, zoom dan uit, net als in- en uitzoomen met je ‘raampje’.

Varieer naargelang de groepsgrootte en -leeftijd, de buitenplek en welke variabele dan ook. Geen enkele opdracht is in een hokje te vangen.