Prikkelen voor de wetenschap

Als het gaat om kinderen met een (uitzonderlijk) hoge intelligentie is de gemiddelde basisschool – zoals dat tegenwoordig heet – handelingsverlegen. Alex van Haren heeft zo’n begaafde dochter: Dionique (zie het HB-portret in Talentjanuari 2018, p. 17). ‘Zelf ben ik altijd gefascineerd geweest door het heelal. Ik kijk veel documentaires en heb alle afleveringen van Star Trek gezien. Ik dacht: misschien vindt zij dat ook wel leuk. ’En óf ze het interessant vond! Vaderen dochter keken alle 450 afleveringen van Star Trek, soms twee of drieafleveringen op een dag. Het vonkje sloeg onmiddellijk over. Alex vervolgt: ‘Vervolgens zijn we overal in Nederland sterrenwachten gaan bezoeken. Ik was voortdurend op zoek naar uitdagingen voor Dionique, want op school kreeg ze die niet. Pas in de vijfde en zesde klas op de middelbare school krijg jeinformatie over bijvoorbeeld Einstein en kwantummechanica.’

Honger naar kennis

Met zijn toen nog achtjarige dochter doorkruiste Alex het land om haar honger naar kennis te stillen. Bij toeval liep hij Thomas Bronzwaer van de Radboud Universiteit tegen het lijf, een astronoom van wie Dionique een lezing had bijgewoond. ‘We raakten aan de praat, het klikte en samen hebben we de Sterrenkundeclub opgericht. Ik werkte het concept uit en deed de marketing, Thomas verzorgde de inhoud.’

Op zaterdag 21 oktober 2017 vond aan de Heyendaalseweg in Nijmegen in het Huygensgebouw het eerste college plaats, over de geschiedenis van het heelal. Alex: ‘De colleges bleken in een behoefte te voorzien. Ouders uit Bussum, Amsterdam en zelfs Assen reisden met hun kind naar Nijmegen om de jongerencolleges bij te wonen. Die zijn overigens van eenhoog niveau: ze worden verzorgd doorhoogleraren, specialisten, onderzoekers en wetenschappers.’

Gemiddeld woonden 25 kinderen de colleges bij. Door corona is dat aantal verdubbeld, aldus Alex. ‘Tijdens de lockdowns boden we de colleges online aan. Dat bleek een uitkomst voor kinderen die verder weg wonen, bijvoorbeeld in België. Ook kinderen die in Duitsland in de grensstreek wonen en Nederlands prima verstaan, begonnen onze colleges te volgen.’ De bijeenkomsten vinden steevast plaats op een zaterdag. Ze beginnen om 13.30 uur en duren twee uur. Alex: ‘Dat is nogal lang voor kinderen van 8 tot 10 jaar. Daarom houden we na een uur een pauze en krijgen dekinderen iets lekkers. En wat is dan toepasselijker dan een Mars?’

Geen commercieel belang

De Nederlandse overheid geeft universiteiten budget om aan publieksvoorlichting te doen en kinderen en jongeren enthousiast te maken voor de wetenschap. De Radboud Universiteit doet dat onder meer met de Sterrenkundeclub. Dr. Steven Bloemen, astronoom, is verantwoordelijk voor dit zogenaamde outreach-programma en verzorgt de programmering ervan. Omdat hij geregeld conferenties bijwoont, beschikt hij over een groot netwerk. Daar vindt hij veel sprekers. Af en toe verzorgt hij zelf een college.

Harde, commerciële doelstellingen heeft de Sterrenkundeclub niet, aldus Steven. ‘We hebben bijvoorbeeld niet als doel dat een specifiek percentage van de kinderen die onze colleges volgen zich later inschrijven bij een universiteit in het algemeen of de Radboud Universiteit in het bijzonder. We zouden niet eens kunnen nagaan of dat het geval is, de AVG verbiedt het om dergelijke gegevens van de kinderen te verzamelen en te bewaren. Ons doel is om jongeren te interesseren voor wetenschap en techniek, omdat dat goed is voor het land. Als ze later een studie in die richting kiezen, zijn wij in onze opzet geslaagd.’

De Sterrenkundeclub richt zich op kinderen vanaf pakweg 8 jaar die op de basisschool zitten en het niveau van sterrenkunde van het eind van het vwo al voorbij zijn. De communicatie verloopt via de ouders – niet alle kinderen vanaf 8 jaar hebben al een eigen e-mailadres. Alex: ‘We willen weten waar het kind woont, hoe oud het is en wat voor onderwijs het volgt. Meer niet. Dat mag ook niet van de AVG.’ Het lidmaatschap is gratis. ‘Wel vragen we om een bescheiden bijdrage in de kosten.’

Live en streamen

Het programma voor het komend schooljaar is nog niet ingevuld, aldus Steven. Wel is al meer duidelijk over de vorm waarin de colleges worden aangeboden. ‘De afgelopen tweejaar vonden de colleges online plaats in verband met het coronavirus. We overwegen nu om alle colleges te streamen, ook de colleges die we live aanbieden. De reden daarvoor is dat we door de online webinars meer volgers van verder weg hebben gekregen. Ook de sprekers komen nu van verder weg. Iemand vanuit Groningen naar Nijmegen halen om een verhaal van twee uur te houden, dat lukt niet. Maar via een webinar, en dus zonder reistijd: dat lukt wel. Wellicht kunnen kinderen vanaf dit najaar dus kiezen hoe ze onze colleges volgen: hier in het Huygensgebouw aan de Heyendaalseweg in Nijmegen of thuis op een computer of laptop.’

Rijk voorstellingsvermogen

Astronomie is – zeker voor alfa’s – ingewikkelde materie. Toch passen de sprekers zich minimaal aan aan de leeftijd van de kinderen. Steven: ‘De kinderen die onze colleges volgen zijn bovenmatig in astronomie geïnteresseerd en hebben zich er uitgebreid in verdiept. Daar komt bij dat ze ongelooflijk slim zijn en een rijk voorstellingsvermogen hebben. De spreker hoeft zich niet aan te passen, want ze zoeken juist uitdaging. Ze begrijpen over het algemeen prima wat er wordt verteld en is dat niet het geval, dan kunnen ze vragenstellen, live of via de chatfunctie.’

Op internet is veel over astronomiete vinden, veel kennis wordt vrijelijk gedeeld. De achttien online colleges die de Sterrenkundeclub verzorgde in de afgelopen twee studiejaren, zijn echter uitsluitend te bekijken door mensen die zich voor het college hadden aangemeld. Steven: ‘Niet alle sprekers vinden het prettig dat hun lezingen op YouTube worden gezet. Bovendien vinden wij het live-aspect van de lezingen waardevol. Vandaar dat we de lezingen hebben afgeschermd.’ Alex vult aan dat de Sterrenkundeclub zich ook bezighoudt met educatie. ‘Op YouTube staan prachtige filmpjes over astronomie. Sommigen hebben miljoenen views. Alleen, ze zijn meestal uitsluitend beschikbaar met Engelse ondertiteling. Wij vertalen die in het Nederlands. Zo helpen we ook kennis te verspreiden.’

Recyclen

Dat de kinderen (en hun ouders) de colleges waarderen, staat voor Steven buiten kijf. ‘Ik sluit niet uit dat er kinderen zijn die ons nu al vijf jaar volgen. Toch hoeven we niet steeds nieuwe onderwerpen te bedenken. Sommige onderwerpen kun je prima ‘recyclen’, bijvoorbeeld zwarte gaten. Dat is momenteel met afstand het populairste onderwerp onder de kinderen die onze colleges volgen. Op dat onderwerp zijner voortdurend ontwikkelingen, bijvoorbeeld omdat het onderzoek in een volgende fase is beland of omdat er een nieuwe satelliet of telescoop in gebruik is genomen die nieuwe data verzamelt. Daarnaast: de ene spreker behandelt misschien een heel ander aspect van de zwarte gaten dan zijn collega. Dus nee, aan goede ideeën voor onderwerpen is geen gebrek. In feite doen we er alles aan om jonge kinderen te interesseren voor de wetenschap en halen we zoveel mogelijk drempels weg. Maar uiteindelijk is de keuze óf en wát ze gaan studeren aan hen.’

Meer informatie

Ga voor meer informatie naar www.sterrenkundeclubradboud.nl. Daar kun je je ook inschrijven voor de nieuwsbrief.