Kijken naar het kind achter het gedrag

Het is het nadeel van mentale problematiek’, vindt Patsy Kerkhofs. ‘Het is aan de buitenkant vaak niet zichtbaar.’ Met haar boek wil Kerkhofs meer begrip kweken voor ‘kinderen voor wie het niet zo vanzelfsprekend loopt in het leven’. In haar boek vertelt zij over haar slimme dochter Kaat, die bovendien prachtig is om te zien. ‘We waren een doorsnee gezin met hardwerkende ouders’, vertelt Kerkhofs. ‘En ineens liep het niet meer.’ Kaat is een temperamentvolle kleuter, die door haar juf als behoorlijk pittig en druk wordt ervaren. Kaat krijgt in al snel werkjes van de oudste kleuters, maar ook veel negatieve bevestiging. Kerkhofs beschrijft een schrijnend verhaal van hoe het mis kan gaan in de klas, als de juf een visueel beloningssysteem bedenkt dat vooral zichtbaar maakt hoe ‘stout’ Kaat is. ‘Het leken wel waterpokken... Bij Kaats naam stonden overal rode bolletjes, met af en toe een groen bolletje ertussen.’ Het laat Kerkhofs aan zichzelf twijfelen, maar ook aan haar kind. Gedraagt Kaat zich dan echt zo slecht? Een gesprek met de juf levert een nieuw beloningssysteem op en de voorzichtige suggestie om Kaat eens te laten testen. Maar het nieuwe beloningssysteem leidt alleen nog maar meer tot het kritisch beoordelen van Kaats gedrag. Thuis vertelt Kaat hoe er in elke klas een kindje zit met een ‘stout lichaam’. In haar klas is dat Kaat.   

Hoogbegaafd  

Als ze iets anders had kunnen doen in die periode, dan had Kerkhofs graag geweten wat hoogbegaafdheid precies inhield. ‘Dan hadden we 75% van de problemen kunnen vermijden’, denkt ze. ‘Het doet iets met een kind als het anders denkt dan anderen, voelt dat het anders is dan anderen. En het doet ook iets met ouders.’ Kerkhofs en haar man voeren ‘ontelbare’ gesprekken met therapeuten, de psycholoog, leerkrachten en het Centrum voor Leerbegeleiding. Kaat verandert zelfs van school, maar veranderen doet er weinig. Ouders ontwikkelen zo langzamerhand een enorm schuldgevoel: Wat doen zij verkeerd? Kaat zou hoogsensitief zijn, er zou sprake zijn van trauma en mogelijk een ‘scheefgetrokken’ ouder-kindrelatie. Het waren de enige enigszins bruikbare etiketten, zegt Kerkhofs. Ondertussen wordt de sfeer op school grimmiger. Kaats gedrag op school is nog steeds erg ongepast, vindt de juf: ‘Ze stelt zich bijzonder kritisch op, discussieert eindeloos, of ze staat op en loopt rond in de klas. Soms zegt ze de oplossingen al voor wanneer het antwoord van anderen op zich laat wachten.’ Andere kindjes storen zich aan haar en kunnen zich minder goed focussen, zegt de juf, en daardoor worden ook hun ouders ongerust. Kerkhofs en haar man staan met hun mond vol tanden. ‘Ik zou graag willen dat scholen meer wisten van de problematiek die hoogbegaafdheid met zich mee kan brengen’, verzucht Kerkhofs nu. ‘Zelfs in het aanbod binnen de opleidingen voor leerkrachten komt hoogbegaafdheid maar mondjesmaat aan bod.’ Toch wordt Kerkhofs  nergens op een negatieve manier kritisch naar school en leerkrachten. Als zij ergens kritisch op is, dan is het haar eigen functioneren als moeder. ‘Als ik iets zou kunnen veranderen in het algemeen, dan is het dat we met zijn allen eerder kijken naar het kind achter het gedrag. Als ouder vind ik dat we daar de grootste fout hebben begaan.’ Op school werd Kaat veel te zwaar gestraft voor een kleuter. ‘Dat was echt op het randje van pestgedrag. Maar als ouders hebben we dezelfde fouten gemaakt.’ Kerkhofs geeft een voorbeeld van haar jongste dochter, die huilde omdat zij niet naar de zwemles wilde. Kerkhofs man werd er nerveus van en raakte geïrriteerd. Alles wat haar dochter nodig had, was een knuffel, weet Kerkhofs nu. ‘Het meisje kwam net uit school en was simpelweg moe. Maar zo gemakkelijk word je boos. Je wilt niet te laat komen. Als ouder maakt dat je zenuwachtig.’ Wel 80% van de ouders gaat daar de fout in, denkt Kerkhofs. 

Mild ouderschap

Inmiddels zijn Kerkhofs en haar man er makkelijker in geworden. Ze hebben samen aan hun opvoedingsstijl gewerkt, en leren samenwerken. ‘We hebben het heel even moeilijk gehad’, vertelt Kerkhofs. ‘Door alle boeken die ik inmiddels had gelezen en cursussen die ik had gevolgd, had ik leren omdenken. Mijn man was nog niet zover.’ Corona hielp een handje. ‘In de eerste lockdown hebben we er als gezin hard aan gewerkt. Ik moest leren om over te dragen wat ik had geleerd zonder ‘de mama van mijn man’ te zijn’, glimlacht Kerkhofs. Ze hebben zich laten begeleiden. ‘Omdenken is geen pilletje dat je in kunt nemen. Het is een werkproces. Je kunt het vergelijken met een nieuwe taal aanleren. Elke keer win je een paar woorden.’ Het heeft wel geholpen ‘Als we nu een keer laat zijn, gaan we echt niet jagen bij het vastmaken van een veter of iets zoiets’, vertelt Kerkhofs. Ze is voorstander van mild ouderschap. ‘Bij ons zijn er zo’n 2 à 3 regels in huis. Je mag elkaar geen pijn doen, niet roepen zodat de buren er wakker van worden en als mama of zus stop zegt, dan houd je op. Binnen die grenzen kan veel.’ 

Hart onder de riem 

Zo open als Kerkhofs vertelt, zo open is zij in haar boek. Het onbegrip binnen de school, de worsteling als ouders, het verhaal geeft emotionele reactie bij de lezers ervan. Kerkhofs zelf verbaast zich er nog altijd over: de emotie die het geeft bij iemand die haar dochter niet kent. ‘Toen ik dat merkte heb ik tranen met tuiten geweend. Dat het zo diep gaat.’ Natuurlijk was het spannend toen het verhaal uitkwam. ‘Het is een inkijk in je privéleven. Ook al is de naam van mijn dochter geanonimiseerd, mama staat toch met haar foto in de lokale krant. Maar veel mensen -ongeacht de diagnose of het label van hun kind- ervaren ons verhaal als een hart onder de riem: Eindelijk komt er iemand mee naar buiten.’ 

Patsy Kerkhofs: Ben ik dan een slechte mama? Hoogsensitief, hoogbegaafd en andere etiketjes die aan ons gezin kleven (2020). ISBN 9789463931670.